σχολιαζοντας Β Μπεκίρη

Σταύρος Ιντζεγιαννης

Περιληπτική ιχνηλασία στην ιστορική έρευνα – μελέτη

 

  ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΧΑΣΜΌ ΣΤΗ ΜΙΚΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΕΞΙ (1915-1922)    

   ΒΑΣΙΛΗ  ΜΠΕΚΙΡΗ

     Έχει υποστηριχθεί ότι η ιστορία γράφεται μετά την πάροδο 100 ετών δηλαδή τρεις γενεές μετά όταν δηλαδή οι απόγονοι ή οι επίγονοι θα έχουν αποδεσμευθεί από τις ιδεοληψίες ή  τα απωθυμένα των γεννητόρων τους.

     Βεβαία σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει Η  εύκολη πρόσβαση σε πηγές, το διαδύκτιο η ανταλλαγή πληροφοριών και η προσωπική  πρόσβαση στους τόπους των γεγονότων με την ευκολία των συγκοινωνιών, καθώς επίσης και η εύκολη διασταύρωση  των στοιχείων, καθιστούν πιο εύχρηστη και πιο αξιόπιστη και κυρίως τεκμηριωμένη  την ιστορική έρευνα. Παρ` όλα αυτά  ο κ Βας. Μπεκίρης έγκριτος δικηγόρος , πολιτικός επι σειρά ετών βουλευτής και Υφ/γος παιδείας  τηρώντας τον καθιερωμένο κανόνα ακριβώς μετά  από την παρέλευση ενός  αιώνα (1915-2015) κυκλοφόρησε τη δική του ιστορική έρευνα –μελέτη η οποία αποκτά ακριβώς για τους λόγους αυτούς μιαν ιδιαίτερη σημασία.

.    Στους νέους ιστορικούς ερευνητές ο κ Μπεκίρης,  ασχολείται συστηματικά  στην  έρευνα και καταγραφή των ιστορικών γεγονότων που διαμόρφωσαν την πολιτική , στρατιωτική και κυρίως τη γεωπολιτική μορφή της σύγχρονης Ελλάδας και συμβάλουν στην κατανόηση του κοντινού μας παρελθόντος. Εγχείρημα όντως δύσκολο  αν αναλογισθεί κανείς ότι αναφέρεται σε μόλις έναν αιώνα πριν και οι διηγήσεις τους ,τα απομνημονεύματά τους προφορικά ή γραπτά, τεκμηριωμένα ή όχι, των πρωταγωνιστών επηρεασμένα από τα προσωπικά λάθη ή πάθη κυκλοφορούν στο οικογενειακό τους περιβάλλον σαν προσωπικές μνήμες από τις διηγήσεις του παππού ή και σαν απόηχος  στον πολιτικό περίγυρο του τόπου.

     Αυτή είναι η δυσκολία που απαιτεί από τον οιονδήποτε  ερευνητή ιδιαίτερη προσοχή όσον αφορά τη διασταύρωση κατά το δυνατόν των στοιχείων της αναπλάσεως των γεγονότων κατά τον σαφέστερο και αντικειμενικότερο τρόπο.

   Προσωπικά έχοντας διασταυρώσει  τις διάφορες πηγές νομίζω ότι η έρευνα του κ Μπεκίρη,  έχει μιαν αξιόπιστη παρουσίαση έχοντας ξεπεράσει τις όποιες δυσκολίες του εγχειρήματος.

  «Από τον εθνικό διχασμό  στην Μικρασιατική καταστροφή  και την εκτέλεση των εξι- 1915-1922» έκδοσις Historia σελίδες 450.Αθήνα 2015.

 Ο οιοσδήποτε φιλίστορας αλλά και σκεπτόμενος Έλληνας  καταλαβαίνει από τον τίτλο και μόνο τη δυσκολία της έρευνας  κι αυτό γιατί πρόκειται για μια πολυτάραχη εποχή – ίσως την πιο πολυτάραχη εποχή μετά την παλιγγενεσία- η οποία κυριαρχήθηκε  από μεγάλες πολιτικές  και στρατιωτικές μορφές  με μεγάλα πάθη ίσως και μεγάλα λάθη και με αλλεπάλληλες ανατροπές στο πολιτικό και διπλωματικό ιδιαίτερα πεδίο στο εσωτερικό  και στο εξωτερικό της χώρας.

      Μια εποχή που κυριαρχείται από την ανάμιξη των ξένων, τις επεμβάσεις  της διεθνούς διπλωματίας  με τα  εν πολλοίς αντίθετα  ή ιδιοτελεί συμφέροντα εις βάρος της Ελλάδος

  Μια εποχή που ο ξένος παράγων φίλα ή εχθρικά διακείμενος με τα δικά του γεωπολιτικά  ή οικονομικά συμφέροντα επέβαλε λύσεις επιβεβαιώνοντας τη ρήση του Κλεμανσώ στον Α/Παγκόσμιο πόλεμο ότι «Ο πόλεμος είναι πολύ σοβαρή υπόθεση  για να την αφήσουμε στους στρατιωτικούς» κάτι  που επιβεβαιώνεται και από το ότι η Ελλάδα κέρδισε  τον πόλεμο στα πεδία των μαχών και τον έχασε στις διπλωματικές ίντριγκες  των διασκέψεων.    

   Ο κ Βασιλης Μπεκίρης  κινείται αναγκαστικά στην ιστορική του έρευνα- με πολλή προσοχή ομολογουμένως –στις συμπληγάδες αφ ενός  ξένες Δυνάμεις –Ελλάδα- Τουρκία που συνιστούν τον έναν κίνδυνο και από την άλλη στον ιστορικό μας διχασμό. Βενιζέλος – Βασιλεύς που συνιστούν τον δεύτερο κίνδυνο.

    Ο συγγραφέας ακολουθεί την ημερολογιακή καταγραφή έτσι ώστε ο αναγνώστης παρακολουθεί τις εξελίξεις, τόσο στο πολιτικό, διπλωματικό αλλά και στρατιωτικό πεδίο μέρα τη μέρα, σε παράλληλες διαδρομές. Στρατός - Διπλωματία .

  Στη μεγάλη αρετή της έρευνας –μελέτης είναι η δομή της εξιστόρησης .Πράγματι ακολουθεί μια προσωπική γραφή η οποία διευκολύνει τον αναγνώστη δίνοντας εν περιλήψει από την αρχή,  αυτό  που στην ανάλυση  ακολουθεί, έτσι ώστε το κάθε κεφάλαιο έχει μιαν αυτοτέλεια κρατώντας ταυτόχρονα και τη συνοχή με την όλη εξέλιξη των γεγονότων. Έτσι ο όποιος Έλληνας αναγνώστης ασχέτως μορφωτικού επιπέδου ή πνευματικών ενδιαφερόντων  μπορεί μέσα από τα 102 κεφάλαια με τις περιλήψεις-που ωστόσο είναι ιδιαίτερα κατατοπιστικές –να σπουδάσει όλη αυτή την  από το 1915-1922 εποχή που διαμόρφωσε-χωρίς υπερβολή- την ιστορική μας συνέχεια.  

   Από τον πρόλογο κιόλας ο αναγνώστης, ακόμη και ο μη φιλίστωρ, αλλά απλά περίεργος, μαθαίνει  σε έξη μόλις σελίδες όλη την ιστορία, με τρόπο που τον ερεθίζει και τον παρακινεί να δει τις λεπτομέρειες. Ακολουθεί πάλι μια περιληπτική αλλά πιο εκτεταμένη κατά κεφάλαια καταχώρηση, προσθέτοντας στην όλη εξιστόρηση των γεγονότων  αυτό που κατά τη γνώμη μου ερεθίζει την περιέργεια ή το ιστορικό ενδιαφέρον του αναγνώστη ώστε  να παρακολουθήσει την πορεία των γεγονότων.   

  Γράφει στον πρόλογό του: « Όπως είναι γνωστό  ο εθνικός διχασμός …οφείλεται κυρίως  στην αντιπαλότητα  του Βασιλιά Κωνσταντίνου με τον Πρωθυπουργό της χώρας Ελευθέριο Βενιζέλο…..Η πρώτη μεγάλη κόντρα  μεταξύ των δύο ανδρών  άρχισε το 1915  και είχε ως αφορμή την εκστρατεία της Αντάτ   εναντίον των Δαρδανελίων. ….Ο  Βενιζέλος   ήταν υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδος  στην εκστρατεία εναντίων των Δαρδανελίων ο δε Κωνσταντίνος  και το Γενικό Επιτελείο ήταν εναντίον της  εκστρατείας»… και επιλέγει στη σελίδα 12. « Η εκτέλεση  των έξη αποτελεί  την τελευταία πράξη  του εθνικού διχασμού» Μέσα από τις έξη αυτές  σελίδες ο συγγραφέας εκθέτοντας  περιληπτικά τα γεγονότα καλεί τον όποιον Έλληνα ή ξένον αναγνώστη  μετά την ανάγνωση του βιβλίου να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα»

     Πιο αναλυτικά σχολιάζοντας την έρευνα του κ Μπεκίρη για την πολυτάραχη περίοδο 1915-1922 ο σχολιαστής θα σταθεί στον τρόπο της εξιστόρησης των γεγονότων κι αυτό γιατί αποτελεί όντως τη μεγάλη αρετή και αξιοπιστία της έρευνας η οποία με  τεκμηριώσεις καταχωρεί σε  450 σελίδες μεγάλου σχήματος ( 7 κεφάλαια – 102 υποκεφάλαια) μια πολυσχιδή, πολυδαίδαλη και πολυεπίπεδη εποχή του νεότερου Ελληνισμού η οποία  εξακολουθεί ύστερα από έναν αιώνα να  απασχολεί τους ιστορικούς και ο απόηχός της να επηρεάζει συνειδητά ή  υποσυνείδητα την πολιτική ιστορία της Ελλάδος. Απόδειξη  το ότι όπως γράφει στη σελ441 ( από τη θέση όχι μόνο του ιστορικού αλλά και του δικηγόρου και πολιτικού) μετά από 88 χρόνια ο Άρειος Πάγος θεώρησε πεπλανημένη την απόφαση για την καταδίκη  των έξι, αθώωσε τους καταδικασθέντας και  κατακερμάτισε το κατηγορητήριο του Εκτάκτου Στρατοδικείου.       

    Η έρευνα του κ Μπεκίρη   χωρίζεται ουσιαστικά  σε τρία  μέρη.

 1) Την προ της Μικρασιατικής εκστρατείας και αφορά κυρίως τον Διχασμό και τη πολιτική και διπλωματική ιστορία.

2) Την Μικρασιατική εκστρατεία  στο καθαυτό στρατιωτικό επίπεδο

3) την υποχώρηση, την καταστροφή και τη δίκη των έξι.

    Ο αναγνώστης πλήρως κατατοπισμένος μπορεί να παρακολουθήσει όλη αυτή την ηρωική μαζί και θλιβερή περιπέτεια του Ελληνισμού που άρχισε με το… « όραμα της Μεγάλης Ελλάδας των δύο Ηπείρων και των πέντε θαλασσών » για να καταλήξει τραυματισμένη και εκλιπαρούσα το έλεος των Μ. Δυνάμεων οι οποίες λόγω των δικών τους συμφερόντων πέρασαν εν μια νυκτί στο στρατόπεδο των νικητών .

   Εντυπωσιαζουν οι λεπτομέρειες τις οποίες παρουσιάζει ο συγγραφέας κυρίως στα διπλωματικά  συμβαίνοντα εντός και εκτός  της χώρας.

    Είναι γεγονός ότι η πρόσφατη ιστορία του Ελληνισμού ( τόσο του εν Ελλάδι όσο και στην Ασία εγκαταστημένου από τον 8^ο πΧ αιώνα με τους Μιλησίους να  εποικίζουν τα παραλία του Ευξήνου Πόντου) δεν μπορεί να εξαντληθεί σε μια έρευνα, όσο κι αν αυτή εξετάζει τα γεγονότα κάτω από την επιφάνεια και τολμά να ξύσει πληγές  ή να πει την πάσα αλήθεια χωρίς φόβο και πάθος-για να μεταχειριστώ μιαν  έκφραση οικεία  στον δικηγόρο συγγραφέα. Ωστόσο η ιστορική κατάθεση πιο σωστά η ανατομία των γεγονότων που επιχειρεί ο κ Μπεκίρης αποτελεί μια ουσιώδη και πολλαπλά χρήσιμη συμβολή στην κατανόηση των γεγονότων ιδιαίτερα δε –λόγω και της επικαιρότητος των ημερών  με τον ξένο παράγοντα (διάβαζε Δ.Ν.Τ ή Ε.Κ.Τ ή Μέρκελ-Σόιμπλε) να παίζει –και να πιέζει-την εσωτερική μας οικονομική –αλλά και πολιτική μας υποβολιμαία –πολιτική ζωή.

    Κι αυτή η επικαιρότητα με τα γε νυν έχοντα, που έρχεται να παραλληλίσει - αφανώς  φυσικά αλλά ουσιαστικά ωστόσο- είναι η τεράστια συμβολή της μελέτης του κ Μπεκίρη που προβληματίζει. Δηλαδή ο αναγνώστης ή σπουδαστής του πονήματος «Από τον εθνικό διχασμό  στη Μικρασιατική καταστροφή και την  εκτέλεση των Έξι »  δεν αρκείται να σταθεί στην όποια εξιστόρηση των γεγονότων όσο κι αν αυτά τεκμηριώνονται και αποτελούν τεράστιο κεφάλαιο στη βιβλιογραφία  της εποχής 1915-1922 αλλά καλείται, να προβληματιστεί –θα έλεγα να διδαχθεί- παραλληλίζοντας το χθες με το σήμερα. και να βγάλει τα συμπεράσματά του. 

  Κι αυτό, γιατί είναι γνωστό σε όσους σπουδάζουν ένα βιβλίο και δεν αρκούνται στην ανάγνωση του, ότι η αξία ενός ιστορικού βιβλίου δεν κρίνεται από αυτό και μόνο που καταθέτει, αλλά και από αυτό στο οποίο παραπέμπει ή θέτει ως προβληματισμό και θέμα  για περαιτέρω εξερεύνηση ή συζήτηση.

     Ο συγγραφέας παρουσιάζει σαν σε τοιχογραφία όλους αυτούς που με τον ένα ή άλλον τρόπο συμμετείχαν ή έπαιξαν κάποιο ουσιώδη ρόλο στην εποχή τους .Βενιζέλος –Κωνσταντίνος – Γούναρης-Μεταξάς-Πρωτοπαπαδάκης-Χατζηανέστης-Παπούλας – Μπαλτατζής-Πλαστήρας-Γονατάς –Στεργιαδης -Πάγκαλος –Τρικούπης και τόσοι άλλοι από τους δικούς μας και από τους ξένους Λόυδ Τζωτζ -Αριστείδης Μπριάν- Λόρδος Κώρζον ακόμη και από τους εχθρούς Κεμάλ- Ινονού με σωρεία φωτογραφιών καθώς επίσης και τον ρόλο της Γαλλικής ή Ιταλικής ή Αγγλικής διπλωματίας ακόμη δε και σε ιδιαίτερο κεφάλαιο την Οκτωβριανή επανάσταση –Λένιν- και τη συγκυρία που επέτεινε την ανατροπή του διπλωματικού παιγνιδιού από τον ξένο παράγοντα.

    Ο συγγραφέας δεν αρκείται -γι αυτό και χαρακτηρίζεται εξόχως ενδιαφέρουσα η έρευνα- στα επιφανειακά γεγονότα .αλλά παρακολουθεί ταυτόχρονα  χωρίς να χάνεται η συνοχή της εξιστόρηση και τα συμβαίνοντα στη διεθνή διπλωματία. Η Συνθήκη των Βερσαλιών 15/6/1919 η συνθήκη του Αγίου Γερμανού 28/9/1919 η συνθήκη του  Νεϋγί 27/11/1919 και των Σεβρών 10/8/1920 ερευνώνται εξονυχιστικά όσον αφορά τα υπέρ ή κατά της Ελλάδος. Γράφει σχετικά ο συγγραφέας « Όταν  υπεγράφη η ανακωχή υπήρχε ένα καθεστώς αοριστίας  το οποίο κοσμούσαν οι ωραίοι λόγοι  και οι μεγάλες υποσχέσεις των συμμάχων για αποκατάσταση των παλαιών Ελληνικών συνόρων…»σελ 74

 Και επιλέγει: Αυτές ήταν οι αποφάσεις  των τεσσάρων συνθηκών που ακολούθησαν τον Α/ παγκόσμιο πόλεμο, δηλαδή ολίγον ρεαλιστικές  , όχι σπάνια άδικες πολύ θεωρητικές  και έτοιμες να καταρρεύσουν σε κάθε αμφισβήτηση. Ή πρώτη αμφισβήτηση  συνετελέσθη λίγα χρόνια αργότερα  με τα συνθήκη της Λωζάνης. Η δεύτερη αμφισβήτηση  θα σημειωθεί με τη δημιουργία δικτατορικών καθεστώτων τα οποία προετοιμάζοντο να να επιβάλλουν αξιώσεις  με την ισχύ των όπλων και να δημιουργήσουν de fakto καταστάσεις.

   Ο συγγραφέας εξιστορεί λεπτομερώς το στρατιωτικό σκέλος της Μικρασιατικής  εκστρατείας από την απόβαση των Ελληνικών στρατευμάτων (Μάιος του 1919)  μέχρι την επώδυνη υποχώρηση και τη οριστική απώλεια του οράματος της Μεγάλης Ελλάδας. Το επαίσχυντο ρόλο της  Γαλλικής διπλωματίας –και της Ιταλικής – και τις σκηνές φρίκης που ακολούθησαν με την πυρπόληση της Σμύρνης και την αλλόφρονα φυγή του Ελληνικού και Αρμενικού, πιο σωστά του κάθε χριστιανικού πληθυσμού  και τον μαρτυρικό θάνατο του Χρυσάνθου Σμύρνης.

. Η συνθήκη των Μουδανιών (στην οποία περιγράφει την άποψη του Ινονού) ) το νέο καθεστώς και η περιβόητη δίκη και εκτέλεση των Εξι εξιστορούνται μα κάθε λεπτομέρεια και τη δυνατή τεκμηρίωση από ελληνικές και ξένες πηγές στις 140 σελίδες που ακολουθούν.

 Ειδικά για τη συνθήκη των Μουδανιών γράφει στην περίληψη του στην αρχή του σχετικού κεφαλαίου (σελ 353) 

  Στη διάσκεψη  των Μουδανιών αντί του Κεμάλ μετείχε ο Ισμέτ. Η καθυστερημένη  συμμετοχή της Ελληνικής αντιπροσωπείας. Η δυσπιστία του Ισμέτ προς τον Άγγλο  αντιπρόσωπο. Οι προκαταρτικές  συζητήσεις  πριν την έναρξη της διάσκεψης. Οι προθέσεις  της Διάσκεψης  για αποφυγή νέου πολέμου και υπογραφεί  της ανακωχής. Η διακοπή των εργασιών της Διάσκεψής Οι νέες εντολές  από τις συμμαχικές  κυβερνήσεις .Οι δυσκολίες  στον καθορισμό των Ελληνικών συνόρων στον Έβρο  και στη μεταβατική Διοίκηση  της  Ανατολικής Θράκης. Οι οδηγίες του Κεμάλ για παράδοση της Θράκης εντός 20 ημερών Η άρνηση των Ελλήνων για υπογραφή της συμφωνίας. Η επιτυχία των Τουρκικών στόχων. Η μεγάλη κρίση στην Ελλάδα και η αδιαφορία των συμμάχων.

   Το βιβλίο τελειώνει με τα θλιβερά γεγονότα που ακολούθησαν τη Μικρασιατική καταστροφή και  με την επανάσταση  των Πλαστήρα, Γονατά από τη Χίο και Μυτιλήνη

   Ο ρόλος του Βενιζέλου, η εκδικητική μανία του Πάγκαλου και η προδιαγραμμένη  απόφαση του στρατοδικείου όπως και η εσπευσμένη εκτέλεση των καταδικασθέντων για να μη προλάβει να επιδώσει το αυστηρό τελεσίγραφο  της Αγγλίας ο πλοίαρχος Τάλμποτ καταχωρούνται με κάθε λεπτομέρεια ώστε ο αναγνώστης να μορφώσει προσωπική γνώση των πραγμάτων και να βγάλει τα συμπεράσματά του.

   Οι τελευταίες ώρες των μελλοθανάτων και η απολογία του Γούναρη μοιάζουν ένα πολιτικό ρέκβιεμ που είναι μαζί και ένα κατηγορητήριο κατά του Πάγκαλου και του Οθωναίου ( προέδρου του  στρατοδικείου) αλλά και την ανικανότητας του Πλαστήρα να  ελέγξει την κατάσταση ή και η ανοχή του Βενιζέλου.   

  Αυτές οι 140 περίπου σελίδες που πραγματεύονται – ερευνούν και παρουσιάζουν την εποχή μετά την καταστροφή  αποτελούν  μια συγγραφική επιτυχία από την άποψη ότι δίνουν με απλή, εύληπτη, απόλυτα κατανοητή γραφή μια εποχή που κυριαρχήθηκε από την οδύνη του ξεριζωμένου από τις εστίες του ύστερα από Δυόμιση  χιλιάδες χρόνια Μικρασιατικού Ελληνισμού , τη θλίψη για τη χαμένη στρατιωτική μάχη που παρέσυρε μαζί της  τα όσια και τα ιερά  αιώνων και την αγανάκτηση κατά των υπευθύνων της τραγωδίας . Μιας τραγωδίας που η συνέχειά της απετέλεσε την αρχή εμφύλιων πολιτικών προστριβών και διαρκούς πολιτικής αστάθειας.

   

  Προσωπικά νομίζω ότι η συγγραφική από την άποψη της γραμματείας αξία της  ιστορικής κατάθεσης του  κ Μπεκίρη είναι η δομή και η απλή γλώσσα που φτάνει στα όρια ενός γλαφυρού αναγνώσματος που συναρπάζει τον αναγνώστη και από την ιστορική άποψη η σωρεία των τεκμηρίων που αφήνουν τον αναγνώστη-μελετητή  να  μορφώσει την προσωπική του άποψη και να κρίνει τα γεγονότα με βάση τα στοιχεία που του παρουσιάζει η έρευνα.κι αυτό είναι που κάνει το βιβλίο εργαλείο μελέτης και σπουδής για τις επόμενες γενιές. Ακριβώς αυτή είναι η συγγραφική επιτυχία του κ Βασίλη Μπεκίρη ότι τελειώνοντας με τις ομολογίες των υπευθύνων ότι η καταδίκη ήταν άδικη και δίκαια απεκαταστάθη η τιμή και η αξιοπρέπεια των εκτελεσθέντων   οδηγεί τον όποιον σκεπτόμενο Έλληνα να κατανοήσει τα ολέθρια αποτελέσματα του Εθνικού μας Διχασμού κάτι που αποτελεί οιονεί τη μεγάλη μας κατάρα.

                                     Σταυρος Ιντεγιαννης

,5